Το όνομα Mazda, αλλά και πολλά πρωτότυπά της, είναι άμεσα συνυφασμένα με τον περιστροφικό κινητήρα. Και όχι άδικα.
Καμία ματιά, έστω και κλεφτή, στην 100ετή ιστορία της Mazda δεν θα μπορούσε να είναι ενδεικτική και πλήρης χωρίς τον περιστροφικό της κινητήρα. Από την κυκλοφορία του Mazda Cosmo το 1967, έως και το τέλος της παραγωγής του εμβληματικού RX-8 το 2012, η διάσημη εταιρεία από τη Χιροσίμα της Ιαπωνίας κατάφερε να φέρει στον πραγματικό κόσμο των τεσσάρων τροχών κάτι λιγότερο από 2.000.000 αυτοκίνητα που έπαιρναν κίνηση από τον περιστροφικό της κινητήρα. Κάποια από αυτά ήταν κουπέ, άλλα πάλι saloons και station wagons, ενώ δεν έλειπαν και οι εξεζητημένες προτάσεις που της ιαπωνικής φίρμας στις κατηγορίες των pick –up αυτοκινήτων και των λεωφορείων – όλες όμως έπαιρναν ζωή από διαφορετικές εκδοχές του διάσημου περιστροφικού και πολύστροφου, ασφαλώς, περιστροφικού κινητήρα, που όλα αυτά τα χρόνια έφερε τη μηχανολογική υπογραφή της Mazda.
Αν μη τι άλλο, η επιτυχία του περιστροφικού κινητήρα στους αγώνες ήταν αυτή που αποτέλεσε το διαβατήριό του στον κόσμο των αυτοκινήτων παραγωγής. Από τις πρώτες προσπάθειες της Mazda στο motorsport με το Cosmo το 1968, το χαμηλό βάρος, οι μικρές διαστάσεις, η δύναμη και η ευστροφία του περιστροφικού κινητήρα τον κατέστησαν ως ιδανική πρόταση για την επικράτηση στις ανά τον κόσμο πίστες. Στις αρχές της δεκαετίας του ’70, το Mazda RX-3 έλαβε μέρος σε ουκ ολίγα πρωταθλήματα ανά την υφήλιο, ενώ η πρώτη γενιά του RX-7 κατάφερε να κατακτήσει μια σειρά από τίτλους σε τέσσερις διαφορετικές ηπείρους. Μολαταύτα, το πιο διάσημο ανδραγάθημα του περιστροφικού κινητήρα έλαβε χώρα το 1991, με το θηριώδες 787B των Johnny Herbert, Volker Weidler και Bertrand Gachot να κερδίζει τις 24 Ώρες του Μαν καθιστώντας έτσι τη Mazda την πρώτη ιαπωνική μάρκα που κατακτά την εν λόγω διάκριση.
Όμως, δεν ήταν μόνο οι τέσσερις δεκαετίες επιτυχίας σε πίστες και δρόμους έκανε διάσημο τον περιστροφικό κινητήρα, αλλά και τα επαναστατικά πρωτότυπα της στα οποία φιλοξενήθηκε. Με πρώτο εκείνο που παρουσίασε η ιαπωνική εταιρεία στο Tokyo Motor Show το 1963. Επί της ουσίας το «802», όπως ονομαζόταν, ήταν ένα πρωτότυπο δοκιμών, παρά ένα ολοκληρωμένο concept car, το οποίο αποτέλεσε τη βάση ή το σημείο αναφοράς, αν προτιμάτε, για τη δημιουργία 60 «μουλαριών» του Cosmo το 1965, δύο χρόνια πριν την επίσημη παρουσίασή του. Εν συνεχεία, το σχεδιασμένο από τον Bertone πρωτότυπο Mazda RX-87 το 1967 ήταν σχεδόν πανομοιότυπο με το ευρείας παραγωγής R130 Luce Coupe του 1969 – ακριβώς όπως συνέβη με το RX-85 concept το 1967 και το ευρείας… κατανάλωσης Mazda R100 coupe του 1968.
Το επόμενο πρωτότυπο της Mazda με περιστροφικό κινητήρα είδε το φως της δημοσιότητας το 1970, και πάλι στο Tokyo Motor Show, φέροντας την ονομασία RX-500. Όντας σε δικό του σχεδιαστικό… πλανήτη και με πολύ σημαντικές διαφορές σε σχέση με τα «προσγειωμένα» Cosmos, Luce Coupe και R100 αποτέλεσε την τεχνολογική βιτρίνα της μάρκας διαθέτοντας τον περιστροφικό κινητήρα της Mazda εγκατεστημένο στο κέντρο του αμαξώματος. Σήμα κατατεθέν του πρωτοτύπου ήταν οι τύπου gullwing πόρτες, επιλογή που υιοθετήθηκε και για το κάλυμμα του Wankel κινητήρα με τον κωδικό 10Α, που για την περίσταση απέδιδε 250 ίππους.
Ακόμα πιο καινοτόμο από το RX-500 ήταν το Mazda Le Mans Prototype του 1983 που βασιζόταν στην αγωνιστική πρόταση της ιαπωνικής εταιρεία για τον πιο διάσημο αγώνα αντοχής του πλανήτη. Φιλοτεχνημένο από τον Luigi Colani, το πρωτότυπο αυτό παρέμενε ένα απλό σχέδιο, μια σχεδιαστική άσκηση, αν θέλετε, παρά τις «προχωρημένες» τεχνολογικές λύσεις που υιοθετούσε, οι οποίες είχαν ως σημείο αναφοράς ένα κινητήρα με τέσσερις ρότορες. Ο τελευταίος απέδιδε, ούτε λίγο ούτε πολύ, περί τους 900 ίππους εξασφαλίζοντας στο RX-500 μια θεωρητική τελική ταχύτητα άνω των 235 μιλίων/ώρα.
Το 1985 η Mazda παρουσιάζει το on-off πρωτότυπο MX-03, το οποίο ήταν απολύτως λειτουργικό, σε αντίθεση με την προ διετίας δημιουργία του Luigi Colani. Παίρνοντας κίνηση από έναν κινητήρα με τρεις ρότορες με απόδοση 315 ίππων, είχε να προτάξει – πέραν του πρωτοποριακού για την εποχή σχεδιασμού του – σημαντικές τεχνολογικές καινοτομίες, όπως η τετρακίνηση, η τετραδιεύθυνση και το head-up display. Πρωτίστως όμως μια εξαιρετικά αεροδυναμική σιλουέτα, με τον συντελεστή οπισθέλκουσας της κατασκευής να περιορίζεται στην τιμή 0,25.
Το πρωτότυπο MX-04, το οποίο έκανε το ντεμπούτο του στην ιαπωνική έκθεση το 1987, ήταν εντελώς διαφορετικό σε φιλοσοφία και «εκτέλεση» σε σχέση με το MX-03. Εδώ, ο κινητήρας ήταν εγκατεστημένος στο εμπρός μέρος της κατασκευής μεταφέροντας όμως την κίνηση στον πίσω άξονα. Εντούτοις, σήμα κατατεθέν του MX-04 ήταν αφαιρούμενα πάνελ των εξωτερικών επιφανειών του (από fiberglass), τα οποία μπορούσαν να μετατρέψουν το όχημα από κουπέ σε 2θέσιο buggy.
Με τη Mazda να έχει κατακτήσει τη σημαντικότερη αγωνιστική της διάκριση στο Le Mans, η ιαπωνική εταιρεία παρουσιάζει στο Tokyo Motor Show του 1995 το RX-01. Εν προκειμένω επρόκειτο για ένα κουπέ μοντέλο 2+2 θέσεων, το οποίο «φορούσε» τον προπομπό του κινητήρα Renesis που είδαμε για πρώτη φορά το 2003 στο RX-8 – το τελευταίο μοντέλο παραγωγής της ιαπωνικής εταιρείας με περιστροφικό κινητήρα.
Θέλοντας να αναδείξει την ευελιξία του περιστροφικού της κινητήρα τη διετία 2005/2007, η Mazda παρουσίασε εν συνεχεία το RX-8 RE Hydrogen, το πέμπτο μοντέλο με περιστροφικό κινητήρα που τροφοδοτούνταν από υδρογόνο, μετά τα πρωτότυπα των HR-X, HR-X2, ΜΧ-5 και «626». Προχωρώντας ένα βήμα παρακάτω, η Mazda παρουσίασε το 2007 το plug-in υβριδικό Mazda5 RE Hydrogen και το 2013 το πρωτότυπο Mazda3 EV, το οποίο διέθετε έναν range-extender περιστροφικό κινητήρα 330 κ.εκ. με απόδοση 30 ίππων.
Πολλά από τα πρωτότυπα της Mazda με περιστροφικό κινητήρα «τόνιζαν» με το τεχνολογικό τους ποιόν την παράμετρο των επιδόσεων. Το 2008 η εταιρεία παρουσιάζει στο Ντιτρόιτ των ΗΠΑ το Mazda Furai, το οποίο ήταν χτισμένο με βάση το αγωνιστικό Courage C65 LMP2. Ο δε κινητήρας με τους τρεις ρότορες κατανάλωνε αιθανόλη και απέδιδε ισχύ 450 ίππων. Το Furai ήταν το τέταρτο από τη σειρά καινοτόμων πρωτοτύπων Nagare της Mazda, με το τελευταίο να πραγματοποιεί το ντεμπούτο του το 2007.
O λόγος για το Mazda Taiki, το οποίο «φορούσε» την τελευταία εκδοχή του περιστροφικού κινητήρα της εταιρείας (σ.σ.: ίδιος με αυτόν που κινούσε τότε το RX-8), ξεχώριζε για την κορυφαία αεροδυναμική του συμπεριφορά (χαρακτηριστικός ήταν ο εξωτερικός σχεδιασμός τύπου σταγόνας) και χάρη στους καλυμμένους πίσω τροχούς είχε να επιδείξει ένα συντελεστή οπισθέλκουσας που άγγιζε την τιμή 0,25.
Η αγωνιστική κληρονομία της Mazda έφερε στο φως το 2014 το virtual πρωτότυπο LM55 Vision Gran Turismo – με περιστροφικό ασφαλώς κινητήρα. Εντούτοις, το πλέον εντυπωσιακό και απτό, πλέον, concept car της ιαπωνικής εταιρείας δεν ήταν άλλο από RX-Vision, το οποίο αποκαλύφθηκε στην πρωτεύουσα της Ιαπωνίας το 2015. Υιοθετώντας τη σχεδιαστική τεχνοτροπία Kodo, είχε εγκατεστημένο τον κινητήρα εμπρός, με την κίνηση να μεταφέρεται στον πίσω άξονα. Την εποχή εκείνη η Mazda δεν αποκάλυπτε στοιχεία για τον περιστροφικό κινητήρα του πρωτοτύπου, ο οποίος «κρύβονταν» κάτω από τη διακριτική ονομασία Skyactiv-R.