Μια πρόταση για ουσιαστική αλλαγή στην προσέγγιση της διαχείρισης του covid-19.
Ο ρόλος της Επιτροπής των Ειδικών, όπως έχει κωδικοποιηθεί, είναι να συγκεντρώνει δεδομένα για την πορεία της επιδημίας, να τα αναλύει επιστημονικά, να διαμορφώνει συνολική άποψη επ’ αυτών και να συμβουλεύει ανάλογα την κυβέρνηση για τα μέτρα περιορισμού και ελέγχου του φαινομένου.
Στην πρώτη φάση, η Επιτροπή είχε λίγα στοιχεία, μία φωνή, τον πρόεδρό της καθηγητή Σωτήρη Τσιόδρα και, στο φόντο του ιταλικού δράματος, πήρε μια βαριά αλλά απλή απόφαση: πλήρες, αυστηρό lockdown. Τώρα, η Επιτροπή έχει πολύ περισσότερα δεδομένα αλλά και πολλές διαφορετικές φωνές, που επιτείνουν την ασάφεια γύρω από την δυναμική της πανδημίας και υπονομεύουν την λογική των μέτρων. Η αμφισβήτηση της αποτελεσματικότητάς τους από μέλη της Επιτροπής διαχέεται στον πληθυσμό και αποσαθρώνει την πειθαρχία σε αυτά.
Η ισχύς του πρώτου lockdown οφειλόταν στην απλότητα του, στην σταθερότητα της επιβολής του για ένα μεγάλο διάστημα και στην εύκολη ποσοτικοποίηση του αποτελέσματός του. Το μενού των μέτρων της δεύτερης περιόδου είναι τελείως διαφορετικό: Είναι πλουσιότερο, αποσπασματικό, μεταβαλλόμενης διάρκειας, χωρίς ποσοτικό έλεγχο και, τελικά, καταφανώς λιγότερο αποτελεσματικό. Πρόσφατες επιστημονικές έρευνες δείχνουν ότι η πολλαπλότητα των μέτρων οδηγεί σε πιο ισχνά αποτελέσματα, κυρίως γιατί επηρεάζουν με διαφορετικό, αλλά όχι αναλυτικά κατανοητό, τρόπο τις ίδιες μεταβλητές.
Υπάρχει ένα πρόβλημα μεθόδου στον τρόπο με τον οποίο προσεγγίζεται το βασικό ερώτημα: Ποια είναι η οριακή συνεισφορά κάθε μέτρου στη μείωση της ταχύτητας μετάδοσης του ιού; Η Επιτροπή στηρίζεται (α) σε στοιχεία περιορισμένου βάθους και χαμηλής διακριτότητας, (β) σε γενικές υποθέσεις που δεν μπορούν να ελεγχθούν ποσοτικά και (γ) στην εμπειρία των μελών της. Αυτό έχει οδηγήσει σε πολυπαραμετρικά, μικρής εμβέλειας μέτρα, που δεν στηρίζονται σε σκληρά ποσοτικά στοιχεία ούτε ελέγχονται εκ των υστέρων για την πραγματική συνεισφορά τους. Είναι απολύτως αναμενόμενο να αμφισβητείται η αποτελεσματικότητα τους, εντός και εκτός της Επιτροπής.
Για να έχουν αποτέλεσμα τα μέτρα πρέπει να περιβάλλονται από εμπιστοσύνη και να συνοδεύονται από σαφώς προσδιορισμένο φόβο για την μη τήρηση τους. Για να κατανοεί ο πολίτης και τα δύο, τα μέτρα πρέπει να είναι απλά, σταθερά και η πιθανή επίπτωσή τους ποσοτικοποιημένη. Η συνεχής μεταβολή τους, το «ακορντεόν» στην καθομιλουμένη, δεν επιτρέπει τη μέτρηση και την κατανόηση του αποτελέσματός τους και επιτείνει την σύγχυση. Αντιθέτως, η συστηματική μέτρηση των αποτελεσμάτων θα οδηγούσε στην εγκατάλειψη των μη σημαντικών και στην βελτίωση των ισχυρών μέτρων.
Το κεντρικό πρόβλημα είναι η κατανόηση της σχέσης μεταξύ κινητικότητας και συνεύρεσης ανθρώπων από τη μία πλευρά και του ρυθμού μετάδοσης του ιού από την άλλη. Αυτή επηρεάζεται από την ηλικία, τη γεωγραφία, το φύλο, το εισόδημα, την κατάσταση της υγείας, το επάγγελμα και από συμπεριφορικά χαρακτηριστικά. Για να αρθρωθούν αυτές οι σχέσεις με ποσοτικό τρόπο που να στηρίζει αποφάσεις, θα πρέπει να συγκεντρώνονται κατάλληλα στοιχεία, να υπάρχουν επαρκή μαθηματικά μοντέλα και να τίθενται πρακτικές υποθέσεις προς έλεγχο.
Η σχέση ανάμεσα στην ταχύτητα μετάδοσης και την κινητικότητα πρέπει να ελέγχεται συνεχώς σε όλες τις δημογραφικές και γεωγραφικές διαστάσεις, με εκ των υστέρων τυχαία δείγματα που αντιπροσωπεύουν το γενικό πληθυσμό ή επιμέρους τμήματά του. Εκτός από τα επιδημιολογικά μοντέλα, άλλες αναλυτικές προσεγγίσεις, όπως το cluster analysis, βοηθούν στην κατανόηση της διάδοσης του φαινομένου. Για αυτόν τον σκοπό συγκεντρώνονται ιατρικά και δημογραφικά στοιχεία από τεστ και ιχνηλατήσεις, ενώ στοιχεία κινητικότητας μπορούν να συγκεντρώνονται από τις εταιρείες κινητής τηλεφωνίας και το 13033, εφόσον αυτό αποκτήσει μεγαλύτερο εύρος και βάθος.
Για κάθε μέτρο πρέπει να υπάρχει το δικό του μοντέλο που συνδέει τις παραμέτρους του με την ταχύτητα διάδοσης και να διατυπώνονται σαφείς υποθέσεις. Στοιχεία για τα μέτρα σε εφαρμογή συγκεντρώνονται μέσα από κυλιόμενα δείγματα ελέγχου (πχ 10 σχολεία, 100 καταστήματα, 50 σημεία φυσικής συγκέντρωσης) που ανανεώνονται μερικά κάθε εβδομάδα. Τα αποτελέσματα του ελέγχου ανατροφοδοτούν τη δομή του μέτρου, το οποίο έτσι είτε βελτιώνεται ή εγκαταλείπεται.
Υπάρχουν πολλές δημοσιεύσεις σε διεθνή επιστημονικά περιοδικά που μπορούν να αποτελέσουν βάση για αναδιαμόρφωση μέτρων. Παράδειγμα, σε μελέτη για το άνοιγμα των σχολείων στην Σικελία (εδώ) διαπίστωσαν ότι η επιτάχυνση της διάδοσης του ιού ήταν μεγαλύτερη σε ηλικίες πάνω από τα 19 χρόνια και (μη αναμενόμενο…) ταχύτερη σε αραιοκατοικημένες περιοχές.
Η ερευνητική κοινότητα της χώρας (επιδημιολόγοι big data analysts, οικονομολόγοι, μαθηματικοί, στατιστικολόγοι), το ερευνητικό δυναμικό των ελληνικών πανεπιστημίων αλλά και εταιρείες συμβούλων και ερευνών θα μπορούσαν να συνεισφέρουν σημαντικά στην αξιοποίηση της διαθέσιμης γνώσης και την συγκέντρωση, διαχείριση και ανάλυση των δεδομένων. Και η διεύρυνση της Επιτροπής με επιστήμονες άλλων πεδίων θα επέτρεπε μια πιο σκληρή και εσωτερικά συνεπή αξιολόγηση των μέτρων.
Μια αυστηρότερη προσέγγιση θα αποβεί ιδιαίτερα χρήσιμη και στην εξέλιξη των εμβολιασμών, ώστε να μεγιστοποιείται το δυναμικό ανάσχεσης του ιού μέσα στην κοινωνία. Οι εμβολιασμοί πρέπει να έχουν γεωγραφική προτεραιότητα στις περιοχές ταχείας εξάπλωσης και συγκέντρωση σε κοινωνικούς μηχανισμούς ( πχ ΜΜΜ, χώροι εργασίας) και δημογραφικές ομάδες υψηλής διάδοσης.
Συμπερασματικά, χρειάζεται μια ουσιαστική αλλαγή στην προσέγγιση της διαχείρισης του covid-19, με επαναπροσδιορισμό της εντολής της Επιτροπής, ανασύνθεσή της ώστε να συμπεριλάβει επιστημονικό δυναμικό από άλλους χώρους, και διεύρυνση των μεθόδων, των μέσων και των πόρων που έχει στην διάθεση της. Η δημόσια φωνή της θα πρέπει να γίνει μία, επίσημη και όχι πολύ συχνή. Η διαχείριση του κινδύνου που αντιπροσωπεύει η πανδημία για τη ζωή και την οικονομία οφείλει να στηρίζεται σε απλές αρχές και στην εφαρμοσμένη επιστήμη._K.M.
Ο Κώστας Μητρόπουλος είναι σύμβουλος επιχειρήσεων
